शुभेच्छा पन्त
महिला जननी हुन, आमा र सृष्टिदाता हुन तर उनलाई आजसम्म पनि फरक ढगले हेर्ने गरेको पाइन्छ । विश्वव्यापी रुपमा महिलाको अवस्था हेर्दा केही मुलुकको अवस्थालाई छोडेर महिला कुनै न कुनै उत्पीडन एवं चपेटामा परेका छन । त्यसकारण विश्वव्यापी रुपमा महिला माथि हुने भेदभावपूर्ण व्यवहार अन्त्य गर्दै समतामुलक समाज निर्माण गर्नका लागि सन् १९७९ डिसेम्बर १८ मा महिला विरुद्धका सबै भेदभाव अन्त्य गर्ने कानुन बन्यो जसको मुल उद्धेश्य लैङिक रुपमा गरिने अन्याय पुर्ण व्यवहारको अन्त्य गर्नु थियो तरपनि ४० औँ वर्ष विती सक्दा पनि महिलाहरु पीडा अन्त्य हुन सकेन् । महिला र पुरुष भनि लैङगीय आधार वा अन्य कुनै बहानामा कुनै क्षेत्रमा भेदभाव गर्न पाइदैन भनिए तापनि महिलाहरुलाई हरेक क्षेत्रमा भेदभाव नै गरिएको छ ।
कानुनमा कानुनको दृसष्टमा महिला र पुरुष बीच समानताको अधिकार स्थापित हुन्छ भनिएको छ तर किन अझैपनि समान व्यवहारका साथ महिला र पुरुषलाई हेरिदैँ, जता गएपनि महिलालाई होच्याउने, उनीहरुलाई पीडा दिने, उनीहरुको अधिकारमा आच आउने कुराहरु भई रहेको देखिन्छ । महिलालाई घर परिवार, कार्यालय, सार्वजनिक स्थलमा शारीरिक, मानसिक, आर्थिक एवं सामाजिक रुपमा क्षति पुग्ने काम दिनहुँ भईरहेको छ । महिलालाई परम्परागत वा आधुनिक किसिम गरी दुई किसिमबाट हिंसा गरिन्छ । परम्पराको आधारमा चलिआएको रीतिरिवाज र अन्धविश्वासको आडमा घर परिवार र समाजबाट महिलाविरुद्ध हुने गरेका हिंसाहरु जस्तै विधुवा महिलालाई गरिने तिररुकार, झुमा प्रथा, देउकी प्रथा आदि हुन र महिलालाई सञ्चार माध्यम रेडियो, टिभी, पत्रपत्रिका आदिबाट गरिने हिंसालाई आधुनिक हिंसा भनिन्छ । हिंसाको अन्त्य गर्नको लागि शिक्षामा महिलाको पहुँच नै आवश्यक छ ।
शिक्षा भन्ने शब्दले मानव जीवनमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छ । यसले हामीलाई हाम्रो जीवनको हरेक चालमा डो¥याउन र निर्देशन दिन मद्दत गर्दछ । संसारको घटनामा, हामीसँग थोरै अनुभव छ, बाँकी हामी शिक्षाबाट प्राप्त गर्न सक्छौं । शिक्षा हाम्रो जीवनको अविभाज्य अंश हो । यसैले यो हाम्रो दैनिक जीवनको एक हिस्सा र पार्सल भएको छ । शिक्षा कुनै पनि देशको विकासको लागि आवश्यक छ । यो एक राष्ट्रको विकासको आधारको रूपमा काम गर्दछ । यो गरिबी निवारण गर्न पनि महत्वपूर्ण छ ।
शिक्षा बिना, कुनै पनि देशको विकास हावामा महल बनाउन प्रयास गर्नु जस्तै हुन्छ । शिक्षाको सन्दर्भमा आमा बुबाले छोरा र छोरीबीच भेदभाव गर्नु हुँदैन । मानिसहरूलाई शिक्षित गर्नु भनेको व्यक्तिको चरित्र र मानसिक शक्तिलाई विकास र आकार दिनु हो ।
हामी महिलाको शिक्षामा सचेत हुनुपर्छ । यदि हामी एउटा घरमा बत्ती बाल्छौं भने सम्पूर्ण सडक उज्यालो हुन्छ, त्यस्तै गरी यदि हामी महिलालाई शिक्षा दिन्छौं भने सारा समाज शिक्षित हुन्छ । हामी यसलाई मदर टेरेसाले गरेका कार्यहरूबाट प्रमाणित गर्न सक्दछौ ं। उनी एक शिक्षित महिला थिइन त्यसैले उनी विश्वका हजारौं व्यक्तिको जीवन बचाउन सफल भइन । जबसम्म महिलालाई उचित शिक्षा दिइदैन, अवस्था जस्तो छ त्यस्तै रहनेछ । त्यसोभए उनीहरूको पुरुष कन्सट्र्सको तुलनामा उनीहरूलाई प्रत्येक चीजको लागि समान फाइदा हुनुपर्दछ । यदि उनीहरू शिक्षित छन भने मात्र उनीहरूलाई राम्रो पुस्तकहरू पढ्न सम्भव छ । यस अवस्थामा महिला र पुरुष मात्र नभई पुरुष र समाजले पनि समग्र राष्ट्रले उनीहरूबाट पूर्ण लाभ लिन सक्दछ । तसर्थ, महान सम्राट नेपालीले भनेका थिए, मलाई एक राम्रो आमा दिनुहोस, तब म तपाईंलाई एउटा राष्ट्र दिन्छु । शिक्षाको सहयोगले महिलाले आफ्नो संकुचित दिमाग फराकिलो बनाउन र ज्ञानको क्षितिज फराकिलो बनाउन सक्दछ ।
नेपालको संविधानमा २०७२ मा मौलिक अधिकारको उल्लेख गरिएको छ । धारा २० ले न्याय सम्बन्धी अधिकार सुनिश्चित गर्दछ, तर यो अझै पनि नेपालका महिलाहरूको लागि लागु भएको छैन । बलात्कार र दुव्र्यवहार पीडितहरूले न्याय पाउँदैनन् र राज्यले कुनै पनि हालतमा अपराधीहरुलाई अदृश्य रूपमा जोगाउँदछ । तिनीहरूको कामको अदृश्यताको कारण, महिलामा आत्मविश्वास र आत्मसम्मानको कमी छ । त्यस्तै, बलात्कार, यौन उत्पीडन, एसिड आक्रमण, दाहिजोको नाममा दुलही जलाउने जस्ता विशिष्ट मानव अधिकार उल्लघन बेचबिखन, महिला कन्या हत्या, घरेलु हिंसा, र सार्वजनिक क्षेत्रका मुद्दाहरूमा असमानताले महिलालाई समान अधिकार पाउन बाधा पुर्याइरहेको छ ।
महिलाहरूलाई दोस्रो वर्गको नागरिकजस्तो महसुस हुन्छ । महिलालाई अझै पनि नेपालमा दोस्रो श्रेणीको नागरिकको रूपमा व्यवहार गरिन्छ । नेपालमा महिलाको स्थिति इतिहास भरि फरक छ । ऐतिहासिक रूपमा नेपाल मुख्यतया पुरुषप्रधान समाज भएको छ जहाँ महिलाहरू पुरुषको अधीनमा छन । समाजमा छोराको पक्षमा हुने यस कट्टर पक्षपातको अर्थ छोरीलाई जन्मदेखि नै विभेद गरिएको थियो र विकासको सबै पक्ष प्राप्त गर्ने समान अवसर थिएन । छोरीहरू अधिकार, शिक्षा, स्वास्थ्य सेवा, सामाजिक प्रतिष्ठा, मृत आमाबाबुको अन्तिम संस्कार सहित धेरै सुविधाहरूबाट वञ्चित थिए र उनीहरूलाई अरूको सम्पत्ति र दायित्व ठानिन्थ्यो । २००२ को विधेयकमा महिलालाई कुनै खास शर्तमा सम्बन्ध विच्छेद गर्ने अधिकार दिनु, गर्भपतनलाई वैधानिक बनाउनु, र बलात्कारीहरूलाई दण्ड दिनुपर्ने बृद्धि गरिएको थियो ।
महिला हिंसालाई अन्त्य गर्ने स्रोत भनेकैँ शिक्षा हो । स्वरोजगार, व्यवसायिक र आत्मनिर्भर हुने किसिमको शिक्षामा बिशेष जोड दिनु पर्दछ । त्यसैले महिला शिक्षाका लागि महिला नै अगाडि बढ्नु पर्छ र महिला हिंसाको अन्त्य अरुबाट होइन सर्वप्रथम आफ्नो घरबाट र आफैँबाट गरौँ । महिलाहरुमा पनि आँट, शक्ति छ भनि आत्म बिश्वास बढाउन र म गर्न सक्छु भन्ने भावना आफैँबाट सुरु गर्नुपर्छ । पछि परेर होइन, अघि बढेर र डटेर लडन अत्यन्त जरुरी छ ।