डम्मर बुढा मगर, बागलुङ
नाम बालकृष्ण अर्याल । उमेर ७६ वर्ष । शिरमा ढाका टोपी, शरीरमा पुराना कोट, पाइन्ट र कमिज, यो उहाँको पहिचान हो । घर्कदो उमेरले चाउरिदै गएको अनुहार, घट्दो हातपाखुराका तागत । उमेरसँगै बल तागत घट्दै गए पनि बालकृष्णको कृषि कर्मप्रतिको जाँगर अर्धबैसे ठिटोकोभन्दा कम छैन । अर्यालको घर छेउको बारीमा पुग्दा लटरम्म फलेका ड्रागन फ्रुट्स देखिन्छन् । दुई वर्ष अगाडि लगाएको विरुवाले अहिले फल दिन थालेको छ । विहान सबेरैदेखि राति अबेरसम्म बारीमा बिताउने बालकृष्णलाई खान लाउनको केही समस्या छैन ।
जेठो छोराबुहारी अमेरिका र कान्छो छोराबुहारी अष्ट्रेलिया बस्छन् । उहाँ आफै पनि ‘रिटायर्ड मास्टर’ हुनुहुन्छ । सानैदेखि नयाँ प्रकारका फलफूल खेतीमा रुचि राख्ने अर्यालले ३८ वर्ष शिक्षण पेसा गर्नु भयो । १५ वर्ष अगाडि अवकास हुनु भएको उहाँले दुई वर्ष अगाडिदेखि व्यवसायिक ड्रागन फ्रुट्स खेती गर्न थाल्नु भएको हो । दुई छोरा र दुई छोरीले विवाह गरेर आ–आफ्नो गर्न थालेपछि अहिले घरमा अर्याल श्रीमतीसँग मात्र हुनुहुन्छ । बुढेसकालमा सुखले आराम गरेरै कान्छु भने पनि उहाँलाई सहजै पुग्छ । तर उहाँ बाचुन्जेल काम गर्नु पर्ने मान्यता राख्नुहुन्छ ।
बागलुङको बडिगाड गाउँपालिका–५ का अर्यालले गाउँभन्दा पारी गुल्मीको मुसिकोट नगरपालिका–१ मा ड्रागन फ्रुट्स खेती गर्नु भएको छ । उहाँको मुसिकोटमा पनि घर छ । गाउँमा दिनप्रति दिन घरहरु रित्तिदैछन् । युवा शक्ति विदेश पलायन भइरहेका छन् भने, गाउँमा भएका बालबालिका र वृद्धवृद्धा पनि छोराछोरीले बजार लगेर राख्न थाले । खेतीयोग्य जमिन वनमाराले ढाक्न थाल्यो । कुनै बेला गरि खाने ठाउँ नहुँदा भोकभोकै बस्ने स्थानीय अहिले उर्वर भूमि बाँझो छोडेर विदेश तथा सहर पसेपछि उनीहरुलाई गाउँमा कसरी फर्काउने भन्ने चिन्ताले अचेल अर्यालाई सताइ रहेको छ ।
विदेश जाने युवा र बजार पस्ने स्थानीयलाई गाउँमा रोक्न आफूले व्यवसायिक रुपमा ड्रागन खेती गर्न थालेको बालकृष्ण बताउनुहुन्छ । गाउँका खेतीयोग्य जमिनको सदुपयो गरि उत्पादन वृद्धि गरि गाउँमै लाखौँ कमाउने वातावरण सिर्जना गर्ने उहाँको भनाइ छ । गाउँ घरमा आम्दानीका धेरै स्रोत हुँदा हुँदै पनि युक्त शक्ति विदेश पस्नु गलत भएको अर्याल बताउनुहुन्छ । पछिल्लो समय आधुनिक प्रबिधिका कारण कृषिलाई सहज बनाएको र उत्पादन बढाउन टेवा पु¥याएको भन्दै युवालाई यस तर्फ आकर्षित गर्ने आफ्नो लक्ष्य रहेको उहाँको भनाइ छ ।
“उमेरले केही फरक पार्दैन, शरीरमा बल छ, काम गर्ने सिप छ, मलाई यतिकै बसेर खान पनि पुग्छ तर म बाजुन्जेल सक्रिय जीवन बिताउनु पर्छ भन्ने लाग्छ, अहिले गाउँका सबै घर बारीहरु खाली हुन थाले, अब मान्छेलाई कसरी गाउँमा टिकाउने होला ?,” अर्यालले भन्नुभयो – “मैले अब गाउँकालाई बजार जानबाट रोक्नु पर्छ, यहीँ मैले लाखौँ कमाए भने, अरुले पनि त्यो सिकेर गाउँमै रोक्न सकिन्छ कि भन्ने लागेको छ, अरुलाई पनि खेती गर आम्दानी राम्रो हुन्छ भनेर सिकाएको छु ।”
अहिले पनि गाउँमा अर्याललाई सबैले हेडसर भन्छन् । बारीमा काम गर्नुका साथै उहाँले गाउँ वरपरका युवा र स्थानीयलाई गाउँमै बस्न प्रेरित पनि गर्नु हुन्छ । सरकारले गाउँका मान्छेलाई गाउँमै रोक्न नसके राज्य परनिर्भर भन्ने चिन्ता उहाँमा छ । आफुले यो खेतीलाई नमुना बनाएर अमेरिका र अष्ट्रेलिया रहेका छोरा बुहारीलाई गाउँ फर्काउने योजना रहेको सुनाउनुभयो । २० लाख रुपैयाँबाट सुरु गरेको ड्रागन फ्रुट्स खेती बढाउँदै जाने सोचमा बालकृष्ण हुनुहुन्छ । उहाँले लगाएका ड्रागनका विरुवाले अहिले उत्पादन दिन थालेका छन् । पहिलो पटक उत्पादन दिन थालेका विरुवा यस वर्ष १० क्युन्टल बढी ड्रागन फ्रुट्स विक्री गर्ने उहाँको भनाइ छ ।
“यो फल बहुगुणी र पौष्टिक तत्वयुक्त हुन्छ, महङ्गो पनि पर्छ, मैले पठाउने भनेको काठमाडौँ हो, काठमाडौँमा यसको मूल्य अहिले एक किलोको छ सयदेखि आठ सय रुपैयाँसम्म पर्छ, अर्को वर्ष यसको दोब्बर तेब्बर फल्ने आँकलन गरेको छ, यसरी गाउँमा फल्ने उत्पादनलाई बजार बठाउन सके गाउँमै पनि लाखौँ आम्दानी गर्न सकिन्छ, विदेशबाट फलफूल आयात गर्न पर्दैन” बालकृष्णले भन्नुभयो – “खेतबारी आम्दानीका स्रोत हुन् यिनको सही प्रयोग गरेर विदेश गएका छोरा बुहारीलाई गाउँ फर्काउने लक्ष्य छ ।”
अर्यालले गाउँपालिका÷नगरपालिकाले कृषकका लागि बनेर करोडौँ बजेट खर्च गरेको भन्दै अहिलेसम्म आफूले कुनै पनि सहयोग नपाएको गुनासो गर्नु भयो । स्थानीय सरकारले भूगोल र माटो अनुसार कृषकलाई उन्न तजातका बिउ भिजन प्रदान गर्ने र समय–समयमा तालिम परामर्श दिएर व्यवसायिक बनाउन प्रेरित गरे धेरै युवा विदेश जानबाट रोकिने उहाँको भनाइ छ । पछिल्लो समय युवा शक्तिमा स्वदेशमा काम गर्न गाह्रो हुने भन्दै विदेशमा उनीहरुलाइ आनन्द नभएको अर्यालले बताउनुभयो ।
उहाँले भन्नुभयो – “काम गर्न प¥यो, काम गर्ने हो भने लाखौँ कमाउन सकिन्छ, आफ्नो गाउँ घरमा बारीमा काम गर्न लाज मान्ने, विदेश गएर जे गर्न पनि तयार भएर हुन्छ ?, आफ्नो भूमिमा स्वाभिमानका साथ कर्म गर्ने हो भने, लाखौँ रकम यहाँ पनि कमाउन सकिन्छ, मेरा पनि छोरा भतिजहरु विदेश गएका छन्, उनीहरुलाई त्यहाँ आनन्द छैन, जति आनन्द यहाँ छ ।”
