डम्मर बुढा मगर, बागलुङ
जेठ पहिलो सातासम्म पश्चिम बागलुङको तल्लो क्षेत्रका बारी, खर्क र भिराला जमिन भेडाका बथानले ढाकिएका थिए । जेठ दोस्रो सातादेखि किसानले पशुचौपाया बुकी उकाल्न थालेपछि अहिले तल्लो क्षेत्र सुनसान बनेका छन् । यति बेला सोडेडाँडा, ढोरपाटन देउराली, पातीहाल्ने लगायतका ठाउँमा गाईभैँसी, भेडाबाख्रा, भोटे कुकुरसँगै गोठालाहरु किलादाम्ला र खर्चपर्च बोकी बुकी उक्लि रहेको भेटिन्छ । हरेक वर्ष बर्खाको समय बुकी (लेक) र हिउँदको समय बेसी (औल)मा बस्ने पश्चिम बागलुङका गोठालाहरुको परम्परानै हो । एकै परिवारले सयौँको संख्यामा पशुचौपाया पाल्ने हुँदा बाह्रै महिना एकै ठाउँमा बसेर घाँस र दाना पु¥याउन सकिदैन ।
त्यसले गर्दा लेकबेसी गर्नु पर्ने स्थिती आएको हो । हिउँदमा बेसी क्षेत्र रमाइलो हुने गरेकोमा बर्खा लाग्न थालेपछि बुकीमा पशुचौपाया र गोठालाहरुको चहलपहल बढेको छ । अबको एक सातामा बुकी भेडाका बथानले भरिन्छन् भने बेसी क्षेत्र रित्तो हुन्छन् । अघिल्लो वर्ष असोज र कार्तिकमा बेसी झरेका गोठाला सात महिनापछि लेक उक्लिन थालेका हुन् । अबको करिब पाँच महिना लेकमै बिताउने गर्छन् । यति बेला बेसीमा घाँस सकिएकोे र लेकमा प्रसस्त पाइन्छ । गोठालाहरु दुई हजार २०० मिटरदेखि चार हजार ५०० सय मिटरको उचाईसम्म पुग्ने गर्छन् । भेडाबाख्राका लागि पोणषयुक्त घाँस पाइने हुँदा हरेक गोठालाले आफ्ना चौपाया बुकी लैजाने गर्छन् ।
बर्खा भरि बुकीमा पालेका भेडाबाख्रा दसैँताका सहर बजारसम्म पु¥याएर राम्रो मूल्य पार्ने गर्दछन् । निसीखोलाको रिग, खानीखोला, तमानखोलाको सोलेडाँडा, ढोरपाटनको माथिल्लो बुकी, जलजला लगायतका क्षेत्र गोठालाहरुको मुख्य बासस्थान हो । रिग र खानीखोलामा रोल्पा र रुकुमका गोठालाहरु पनि आउने गर्छन् । हिउँदको समय बुकीमा हिउँ पर्ने र जाडो हुने हुँदा बेसी ओर्लने गर्छन् । अहिले लेक चढ्न भेडीगोठाले साउन भदौ तिर एक÷दुई पटक खर्च लिन गाउँ झर्ने गरे पनि बाँकी समय बुकीमै बिताउने निसीखोला गाउँपालिका–६ का गोरखबहादुर घर्ती मगरले बताउनुभयो । बुकीमा भएको बेला बिरामी परे मात्रै बेसी झर्ने गरेको उहाँको भनाइ छ ।
घर्ती मगरले भन्नुभयो – “आठ÷नौ सय भेडाबाख्रा छन्, चार दिन अगाडि जेठानले बुकी लगेर जानु भयो, मलाई अल्लि सञ्चो थिएन र अहिले बल्ल ठिक भएर खानी खर्च लगेर जाँदैछु, अब असोजमा आउने हो, त्यसभन्दा अगाडि त आउनु पर्दैन, खर्च सकियो भने झर्नु पर्ने हो, तर यसपाली अलि बढीनै खर्च लगेका छौँ, असोजसम्म नसकिएला, दुःख बिमार लाग्यो बने जहिले पनि झर्नु प¥यो, नत्र उही चार महिनापछि बल्ल गाउँमा आउने हो ।”
लेक बेसी गरेर हजारौँको संख्यामा पशुपालन गर्ने किसानहरुलाई बने न आधुनिक प्रबिधिले छोएको छ, न राज्यले दिने अनुदानले । उनीहरु अहिलेसम्म आफ्नै बलबुतामा परम्परागत पशुपालन अंगाल्दै आएका छन् । पछिल्लो समय सडकले भने केही सहज बनाई दिएको छ । अचेल बथानबाटै पनि भेडाबाख्रा विक्री हुने पूर्वी रुकुमको भूमे गाउँपालिका–१ का हर्कबहादुर बुढा मगरले बताउनुभयो । मध्यपहाडी लोकमार्ग भेडीगोठ नजिकै पर्ने हुँदा यात्रा गर्ने यात्रुले बथानमा आएर भेडा किनेर लैजाने गरेको उहाँको भनाइ छ । असार लागेपछि बुकी बीसौँ हजार बेडाबाख्राले भरिएको बुढा मगरले बताउनुभयो । गाउँबाट बुकी पुग्न करिब चार दिन लाग्ने उहाँ बताउनुहुन्छ ।
“यो सिजन भेडाबाख्राले बुकी ढाकिने सिजन हो, कति छन् गन्नै सकिदैन, गोठालाहरु पनि निकै धेरै हुन्छ, बथान–बथान हुन्छ, कसको बथानमा कति भेडा छन्, त्यो स्वएमं गोठालालाई थाहा हुन्छ, गाउँ त अहिले सुनसान छ,” बुढा मगरले भन्नुभयो – “पोहोर साल जेठमै बुकी गएको थिएँ, यस वर्ष अलि ढिला पानी प¥यो घाँस पनि बल्ल पलाउने समय भएको हुँदा असार लागेपछि उक्लिन थालेका छौँ, अब असोजमा भेडा बेच्न बजार जानका लागि झर्ने हो ।”